Aflevering 4 REFLECTIE van documentaire ZINTUIG
Met beeldhouwer en schrijfster Mohana van den Kroonenberg en kunstschilder Cornelis Lemair. Over stotteren, jeugdboeken, techniek, beeldhouwen, schilderen, Vermeer, Rembrandt.
"Ik ben niet gelukkig. En ik ben niet ongelukkig." Is dat niet de beste omschrijving voor geluk? Voor ZINTUIG was ik deze zomer bij Cornelis Lemair op zijn sprookjesachtige landgoed bij Eindhoven.
Het landgoed van Cornelis Lemair zomer 2022
“Een aap kan niet schilderen” constateert Cornelis Lemair. “Ook al is het verschil tussen ons en de aap gradueel”. Wij mensen kunnen reizen in de tijd, reflecteren en fantaseren. Daarmee maken we het verschil; “Wij hebben een verhaal”. Maar werken we niet het lekkerst als onze gemoedstoestand dichtbij die van het dier komt, waarbij alles vanzelf gaat zonder dat het hoofd ertussen zit? De laatste aflevering van ZINTUIG gaat over reflecteren en alles wat nodig is voor het beste werkproces. De laatste aflevering van ZINTUIG gaat over reflectie. Over het kijken naar je eigen werk en alles wat nodig is voor een goed werkproces. ik sprak met schrijfster en beeldhouwer Mohana van den Kroonenberg en kunstschilder Cornelis Lemair. Luister de aflevering hier via je favoriete podcast app:
Mohana van den Kroonenberg besloot op haar vijfde om een ieder geval een jaar helemaal niet meer te praten. Haar stotterprobleem vormde zo’n grote belemmering dat ze er een geheim van maakte. Niemand mocht het weten. Het geheim werd groter dan het probleem zelf. Inmiddels is ze bevrijd van deze belemmering en de frustratie dankzij haar kinderboek Dodo dat uitgegeven werd door De Vier Windstreken. Mohana is ook beeldhouwer. Versterken die twee disciplines elkaar? Waar liggen de grote verschillen? Mohana wil zo onafhankelijk mogelijk zijn in het schrijven, terwijl ze bij het beeldhouwen eerder bereid is om concessies te doen voor een klant. Je kan niet direct vanuit je gevoel werken, wat met beeldhouwen wel mogelijk is. “Een boek gaat altijd door je hoofd, want je moet de grammatica en de woorden omzetten”, zegt Mohana. Tijdens het beeldhouwen kan ze zich af laten leiden door haar kinderen bijvoorbeeld, “want een idee is niet rationeel. Het is gevoelsmatig en dat verlies ik niet als ik bezig ben.” Bij een beeld overzie je bovendien het hele werk als je er omheen loopt. Je boek zal je toch telkens helemaal moeten lezen. En dat heeft Mohana honderd keer gedaan tijdens het proces.
Mohana van den Kroonenberg in gesprek met Titus Meeuws
Als Mohana de term ‘passage’ aanhaalt blijkt deze zowel een overeenkomst als een verschil te zijn tussen schrijven en beeldhouwen. In beide disciplines worden passages gebruikt: Waar de ene lijn overgaat in de andere, of de ene bolling in de ander, spreken we in het beeldhouwen van passages. In het boek worden de scenes passages genoemd. Deze bereikt de schrijver dmv de witregel, een ademhaling. Een witregel is in feite tijd. En tijd speelt geen rol in een beeldhouwwerk. De uitgever is in wezen de brug tussen de schrijver en de lezer. Mohana vertelt over de samenwerking met de redacteur. Kritiek op haar werk als schrijver komt bij Mohana harder aan dan wanneer het over haar als beeldhouwer gaat. Iets aanpassen in was of klei is veel simpeler dan een manuscript omgooien.
Cornelis Lemair lijkt er vrij helder over te zijn: De kwaliteit van een schilderij openbaart zich in de techniek. “Ik weet niet of ik gelukkig ben. Maar ik weet ook niet of ik ongelukkig ben”, antwoordt Cornelis op m’n eerste vraag over geluk. Voor mij was dat antwoord positief en een reden om direct naar de volgende vraag te gaan. Cornelis zijn 17e eeuwse schilderijen zijn bekend. Hij vertelt dat het werkproces hieraan volledig intuïtief is, al zou het werk anders doen verwachten. Regels zijn alleen voor de gevallen waar het niet goed gaat concluderen we allebei. Maar als Cornelis z’n werk zo nu en dan nakijkt op de Gulden Snede of een radiale compositie blijkt hij daar niet van afgeweken te hebben, zonder dit bewust toegepast te hebben. Cornelis vertelt over het hoge niveau van Willem Kalf. “Daar moet ik onder blijven. Projecteer mij in die tijd en dan ben ik een kleine jongen”, zegt hij. Het hoogtepunt van de Nederlandse schilderkunst hebben we misschien al drie eeuwen achter ons liggen. Verder vergelijken we Rembrandt met Geert de Lairesse, Rubens, Ingres, Vermeer, maar ook Van Gogh komt voorbij. Zitten de kwaliteit en magie achter een kunstwerk echt alleen in techniek? Bij deze vraag komen op de chimpansee Congo. Deze chimpansee werd door de antropoloog Desmond Morris achter de schildersezel gezet en maakte zo’n 400 prachtige abstracte schilderijen. Deze zijn later op een veiling voor hoge bedragen verkocht zonder dat mensen wisten dat de schilderijen door een aap gemaakt waren. “Een aap kan niet schilderen”, stelt Cornelis. Biologisch bestaat er geen verschil tussen mens en aap, zij het gradueel. Wij mensen kunnen reizen in de tijd, reflecteren en filosoferen. En daarmee kunnen we kunst maken.
Toch gaat creëren het beste wanneer we ons mee laten nemen door het moment. Is dat niet wat Nietzsche als ‘Vertierung” omschreef?
Kennismaken op één van mijn tentoonstellingen?